time ouutt

Aðalskrivari felagsins fer í farloyvi

Laura Apol, aðalskrivari felagsins fer í farloyvi frá 1. juli fram til 1. juli 2019

Laura hevur seinasta árið starvast á skrivstovuni hjá Sinnisbata í Laðabrekku í Tórshavn, sum aðalskrivari, har hon hevur haft ábyrgd av dagligu umsitingini, samskipað tiltøk, verkætlanir og annað virksemi í felagnum í samstarv við nevndina í felagnum.

Komandi mánaðirnar fer Laura at gera sítt spesiali í stjórnmálafrøði liðugt, og í september fer hon í barsilsfarloyvi. Eftir ætlan kemur Lauru aftur í starvið 1. juli 2019.

Frá 1. august verður nýggjur aðalskrivari settur í farloyvisstarv hjá Sinnisbata. Freistin at søkja starvið er 1. juli 2018 á middegi. Nærri kunning kann lesast á heimasíðu felagsins www.sinnisbati.fo.

time ouutt

Tilmæli handað Sirið Stenberg tann 25. oktober 2016

Tilmæli til Sirið Stenberg, landsstýriskvinnu í Heilsu- og Innlendismálum

Nógv átøk og menningartiltøk mugu gerast fyri at skapa eina tíðarhóskandi og nøktandi psykiatri, sum kann rúma og nøkta allan tørvin, sum er og sæst í samfelagnum.

Fylgjandi eru tilmæli og tilgongdir, sum Sinnisbati metir eru átrokandi og neyðug at fremja í verki skjótast til ber.

Vegna nevndina í Sinnisbata.

Pk. 1)

Tilbúgving til skaðastovu

Alneyðugt er við einari tilbúgving til verandi skaðastovu, soleiðis at eisini fólk við sálarligum avbjóðingum og órógvi, kunnu fáa ta neyðugu hjálpina, sum hesum fólkunum tørvar og um innlegging verður neyðug.

Hetta er ein afturvendandi trupulleiki, sum limirnir í Sinnisbata koma við, og sum má loysast, soleiðis at fólk við sálarligum avbjóðingum kunnu fáa nøktandi og neyðugu hjálpina skjótast til ber. Í løtuni er mannagongdirnar soleiðis, at viðkomandi, ið hevur sálarligt órógv og tørvar hjálp, oftast má seta seg í samband við egnan kommunulækna fyri at blíva vístur til viðgerð á psykiatriska deplinum. Hetta er ein ov seinur máti at tryggja sær rættu hjálpina uppá, og er ikki nøktandi fyri tey fólkini, sum hava tørv á at fáa akutta hjálp – um tað er hjá teimum, ið hava sálarsjúku ella avvarðandi teirra.

Tá tosað verður um tilbúgving, er møguligt at eftirútbúgva verandi psykiatrisku sjúkrasystrar, sum fáa eyka útbúgving í bráðfeingismóttøku o.a. viðkomandi fyri økið og eitt slíkt tilboð.

Pk. 2)

Liðiligari skipan: ískoyti til sálarfrøðing

Í kunngerðini um fíggjarligt ískoyti úr Heilsutrýgd til sálarfrøðiliga viðgerð hjá privatstarvandi sálarfrøðingi, Kunngerð nr. 150, eru nýggju punkt, sum skulu uppfyllast fyri at ískoyti verður latið. Mett verður, at kunngerðin í ov stóran munn leggur upp til hjálp, tá fólki eru blivin sjúk, ella hava upplivað álvarsamar avleiðingar. Sálarfrøðilig viðgerð má sostatt eisini veitast sum bráðfeingis viðgerð, soleiðis at tørvur ikki er ápsykiatriskari viðgerð og heilivági.

Mælt verður til at lætta um krøvini at fáa ískoyti úr Heilsutrygd til sálarfrøðiliga viðgerð, soleiðis at fólki við lættari trupulleikum kunnu fáa ískoyti til sálarfrøðiliga viðgerð.

Pk. 3)

Bráðfeingislinja

Neyðugt er við einari bráðfeingislinju, sum eru tøk alt samdøgrið. Fólk, ið hava sálarligt órógv og sjúku, hava ofta brúk fyri onkrum at lurta eftir sær, eitt stað, har ein kann finna sær hjálp, eisini tá kommunulæknin ikki er tøkur. Við einari slíkari linju, kunnu innleggingar, tungir tankar og sjálvmorðsroyndir fyribyrgjast. Á henda hátt ber til at fyribyrgja innleggingum og psykiatriskari viðgerð. Eitt slíkt tilboð kann knýtast at longu eksisterandi tilboðum í sivilsamfelagnum ella verða knýtt at deplinum/skaðastovnuni.

Pk. 4)

Sosialráðgevar knýtast at Psykiatriska depil

Hóskandi hevði verið, um sosialráðgevar vóru knýttir at arbeiðinum hjá deplinum. Har kunnu teir veita patientunum, sum standa fyri at blíva útskrivaðir, hjálp, soleiðis at patientarnir verða kunnaðir og vegleiddir í at koma út aftur og virka í samfelagnum aftaná innlegging. Við einum slíkum tilboði ber til at geva patientum teir neyðugu upplýsingarnar um búðstaðarviðuskifti, arbeiðsmarknaðarviðuskifti, útbúgvingarviðuskifti, økispsykiatri, umframt onnur tilboð, sum stovnar og felagsskapir veita, sum kann verða við til at bøta um umstøðunar hjá viðkomandi, tá hann/hon ikki er í innlegginarkrevjandi viðgerð. Harumframt mugu tilboð vera um innleggingar- og útskrivingarsamrøður, har avvarðandi eisini hava møguleiki fyri at koma við. Somuleiðis mugu útskrivingarmannagongdir gerast, somuleiðis við at uppfyljgandi samrøður/viðgerð mugu veitast.

Pk. 5)

Økispsykiatri sum ein natúrligur partur útskrivingini

Í løtuni eru mannagongdirnar soleiðis, at tað eru starvsfólkini á psykiatriska deplinum, sum skulu vísa patientinum til økispsykiatriina. Mælt verður til, at økispsykiatriin verður knýtt at útskrivaðum patientum frá fyrsta degi uttan mun til ávísing, soleiðis at patientarnir fáa hóskandi tilboð og uppfylging so skjótt sum viðkomandi ikki longur er innleggingarkrevjandi.

Pk. 6)

Økispsykiatri kring alt landið

Tilboðið um økipsykiatri má víðkast um alt landið. Økispsykiatri er eitt gott og neyðugt tilboð, sum má veitast til allar borgarar í landinum, soleiðis at fólk við sálarligum avbjóðingum og órógvi fáa neyðugu hjálpina og viðgerð uttan mun til, hvar tey búgva í landinum. Økispsykiatriin ger eitt megnar arbeiði í at veita upplýsing og at fáa røttu hjálpina til teirra, sum hava brúk fyri henni, soleiðis at framtíðar innleggingar kunnu fyribyrgjast. Sostatt má tilboðið víðkast út um alt landið.

Pk. 7)

Mentorskipan

Í Sinnisbata uppliva vit í størri og størri mun, at brúk er fyri vegleiðing og stuðli í mun til tað at hava eina sálarsjúku. Somuleiðis er brúk fyri mentorum, sum kunnu vegleiða og stuðla teimum avvarðandi, soleiðis at tey avvarðandi framhaldandi kunnu veita sínum avvarðandi, sum hava sálarligt órógv ella sjúku, stuðul og umsorgan. Ein mentorskipan við sjálvbodnum og løntum mentorum hevði verið ein góð og berandi stuðulsloyns fyri tey, ið hava brúk fyri hesum.

Pk. 8)

Viðgerð til tey, ið krevja viðgerð

Tað er týdningarmikið, at tey, ið krevja viðgerð, sleppa í viðgerð. Sostatt er neyðugt, at hesi fólkini ikki verða útskrivað vegna plásstrot. Tað er alneyðugt, hava pláss fyri teimum, ið enn krevja viðgerð, soleiðis at tey ikki verða útskrivað og innløgd skjótt aftanáaftur. Í løtuni síggja vit, at avvarðandi og patientar upplivað hesar trupulleikarnar sum eina neiliga ringrás, sum ikki hevur nakran enda.

Pk. 9)

Javnsett millum tað likamliga og sálarliga

Ein afturvendandi og átrokandi trupulleiki er, at tað sálarliga heilsuøkið ikki verður raðfest líka sum tað likamliga heilsuøkið, sjálvt um gransking vísir, at við góðari sálarheilsu og fyribyrging ber til at sleppa undan fleiri likamligum sjúkum. Hetta er ein trupulleiki, sum sæst aftur fleiri staðni í samfelagnum, og ein støða, sum vit bara í felag kunnu broyta. Hetta er eitt mál, sum ikki kann endurtakast nóg ofta, tí avleiðingarnar av manglandi politiskari raðfesting og í samfelagnum sum heild, eru sera stórar, álvarsomar og ikki minst vaksandi. Tískil má tað sálarliga økið javnsettast við tað likamliga.

Pk. 10)

Hóskandi karmar

Betri karmar mugu tryggjast í psykiatriska depilinum. Bæði fyri patientar og starvsfólk. Gongd er komin á at byggja ein nýggjan depil, og hetta má ikki draga meira út, enn longu er. Sjálvt um starvsfólkini vilja vera við, at vánarliga karmarnar ikki skulu forða fyri, at har verður veitt eitt gott og nøktandi arbeiði og at bjóðað verður út góð og gevandi tilboð, so mugu vit tíverri staðfesta, at verandi karmar hvørki eru nøktandi ella góðir at virka undir. Ikki bara fyri starvfólkini, men eisini fyri patientin. Hetta er eitt mál, sum ikki kann berast fram nóg ofta, tí raðfestingin má fremjast í verki, og greitt má verða fyri politisku skipanini, at arbeiðið við fyribils loysnum ikki má blíva til verandi og framhaldandi loysnin. Undantaksstøðan, sum vit vilja kalla verandi karmar á Psykiatriska deplinum, má ikki blíva til nakað vit góðtaka sum eina varandi loysn.

Pk. 11)

Uppdeiling í mun til aldur, á psykiatriska deplinum

Hóskandi er ikki, at børn og vaksin eru innløgd saman. Ein verandi og góð loysn má finnast uppá hendan trupulleikan, tí tørvurin á viðgerðum eru ymiskir fyri hesar patientbólkar. Um loysn ikki kann finnast, má metast um, hvørt nýggj loysn uttanfyri Psykiatriska deplin má finnast, so at børn og vaksin innløgd fáa nøktandi karmar og tilboð at virka undir.

Pk. 12)

Trot á læknum og psykiatrarum

Ikki er tað nøktandi við bert einum psykiatara í Føroyum, umframt einum barna- og ungdómspsykiatara, ið ikki býr í landinum og tískil ikki kann nøkta allan tørvin. Vit mugu fáa fleiri serlæknar innan sálarliga økið til Føroya.

Pk. 13)

Eftirlit við tilboðum

Eftirlit við tilboðum hjá privatum og almenum aktørum mugu setast í verk, so vit tryggja, at fólk við sálarligum avbjóðingum og avvarðandi fáa ta viðgerðina, sum er teimum best, og at tilboðini verða góðskutryggjað. Psykiatrisk tilboð skulu fevna um fleiri møguleikar og bjóðast av fleiri fakbólkum, men eitt eftirlit má verða við, um tilboðini er dygdargóð. Nógv størri dentur má vera á, hvussu góð ávirkanin er av viðgerðini, vit geva, enn hvussu nógv vit hava viðgjørt.

Eingin máting av hesum spurningunum og ávirkanini av psykiatriini er í Føroyum í dag, men eina slíka skipan ber til at seta á stovn við verandi servitan í Føroyum. Evidens í psykiatriini umframt á sosiala økinum er eitt rák, sum er vaksandi, men eftirlit má verða við um tilfeingið verður nýtt rætt í mun til tað úrslitið, sum sæst hjá patientum úti í samfelagnum og á stovnum. Eftirlýst verður somuleiðis meira gjøgnumskygni í hvussu nógvar innleggingar eru, um tað er fyrstu ferð fólk eru innløgd, hvat eru fólk innløgd fyri, og hvussu nógv tvang er á deildini o.s.fr. Soleiðis ber til at gera eftirmetingar og brúka tølini sum hagtøl til heilsugransking.

time ouutt

Innarlig áheitan til ovastu mynduleikar landsins: Tað er als ikki nøktandi

Sinnisbati hevur fyrrapartin í dag sent skriv til Sirið Stenberg, landsstýriskvinna í Heilsu- og Innlendismálum og Eyðgunn Samuelsen, landsstýriskvinna í Almannamálum viðvíkjandi frágreiðingina frá Løgtingsins Umboðsmanni (LUM) sum bleiv almannakunngjørd tann 25. juni 2018, viðvíkjandi umstøðunum hjá børnum, sum verða innløgd á Psykiatriska depilin.

Í skrivinum vil felagið Sinnisbati minna á týdningin av, at frágreiðingin verður tikin í alstørsta álvara, soleiðis, at vit í Føroyum ikki hava børn og ung sum detta niður ímillum, men fáa tað hjálp teimum tørva.

Til dømis verður har sambært frágreiðingini hjá LUM mælt til, at børn ikki verða innløgd saman við vaksnum, tí tørvurin ikki er tann sami hjá børnum sum hjá vaksnum. Hetta er ikki fyrstu ferð, at avvarðandi landsstýrisfólk verður upplýst um hetta.

Í 2016 handaði Sinnisbati landsstýriskvinnuni í Heilsu- og Innlendismálum á fundi eitt tilmæli við 13 punktir, har felagið millum annað vísti á, at tað ikki er hóskandi at børn og vaksin eru innløgd saman, tí tørvurin á viðgerðum eru ymiskir fyri hesar patientbólkar. Somuleiðis vísti Sinnisbati á, at um loysn ikki kann finnast, má metast um, hvørt nýggj loysn uttanfyri Psykiatriska deplin má finnast, soleiðis at børn og vaksin sum eru innløgd fáa nøktandi karmar og tilboð at virka undir.

Eisini í juli í fjør sendi Sinnisbati eitt bræv til landsstýriskvinnuna í Heilsu- og Innlendismálum, har viðmerkingar vóru til frágreiðingina LUM tá kom við viðvíkjandi ónøktandi umstøðurnar á psykiatriska deplinum. Har bleiv somuleiðis víst á manglandi arbeiðsorkuna í mun til barna- og ungdómspsykiatriska økið.

Sjálvt um batar eru komnar í, er tað er als ikki nóg gott. Somuleiðis má tað ONGANTÍÐ vera tað fíggjarliga sum er orsøk til tess. Vit mugu og skulu hjálpa okkara ungum her á landi á best møguligan hátt, soleiðis at tey seinni kunnu vera við til at styrkja um samfelagið.

Vit vilja sum felag stuðla undir atfinningunum sum LUM kemur fram til í sína frágreiðing, sum bleiv kungjørd fyrradagin. Longu í ár hevur Sinnisbati met í áheitanir viðvíkjandi børn og ung undir 18 ár, sum hava sálarligar líðingar at stíðast við. Frá januar í ár til og við dags dato, hava vit fingið ikki færri enn 17 áheitanir inn frá avvarðandi og stovnar, sum hava tørv á hjálp og kunning. Sigast skal, at Sinnisbati ofta er har borgarar venda seg til seinast – ofta tá tey hava roynt aðra staðni.

Í skrivinum sent landsstýriskvinnunar fyrrapartin í dag, verður somuleiðis skrivað:

”Tað ber ikki til, at játtanin til økið ikki er nøktandi, og at har ferð aftaná ferð eru undanførslur frá myndugleikum. Hetta er eitt øki, sum vit sum samfelag ikki hevur ráð til at undirraðfesta. Enn einaferð víst til tilmælið, sum Sinnisbati handaði landsstýriskvinnuni á fundi í Heilsu-og innlendismálaráðnum 25. oktober 2016, vilja vit sum stendur í punkt 9, vísa á tydningin av, at sálarliga økið verður javnsett við somatiska økið tá talan er um játtanir og tað neyðugu hjálpina.”

Um ikki neyðugu tilboðini er til taks í Føroyum, so er tað neyðugt at finna hjálpina og tilboðini aðrastaðnis, eitt nú uttanlands. Sjálvt um vit sum felag helst høvdu ynskt, at tilboðini vóru at fáa í Føroyum, mugu vit ásanna, at so er ikki í løtuni í fleiri førum, sum eisini Almannaverkið og Psykiatriska depilin hava víst á í viðmerkingarskrivum sent út alment 25. juni 2018 og 26. juni 2018.”

Við skrivinum vil Sinnisbati innarliga heita á ovastu mynduleikar landsins, at taka frágreiðingina hjá Løgtingsins Umboðsmanni í størsta álvara, og veruliga lurta eftir serfrøðingum á økinum, sum rópa varskó, og hyggja innat – hava vit ráð til at børn og ung detta niður ímillum og ikki fáa nøktandi hjálpina, soleiðis at tey aftur kunnu virka í samfelagnum á jøvnum føtum við øðrum? Svarið er einfalt, nei.

time ouutt

Vit biða um umbering…

Vegna nevndina í Sinnisbata, vil eg biðja um umbering fyri fleiri misskiljingum, sum vóru í tíðindaskrivinum, felagið sendi út 24. juni um kvøldið við sonevnda “Øksamálinum”. Eitt nú er tað ikki rætt, at tann eini sum er dømdur í málinum er dømdur forvaring – hann er dømdur eina viðgerðadóm, har hann kann fáa røttu hjálpina fyri sína sálarsjúku. Eisini er tað ikki rætt, at psykiastriski depilin í 2011 boðaði frá, at tey ikki kundu viðgerða unga mannin, sum hevur sálarsjúku. Hetta eru sekundær upplýsingar, vit hava frá miðlunum, men sum ikki eru rættar, og tað er sera harmligt, at byggja omaná pástandir, sum ikki eru rættar – tað vil felagið biðja um umbering fyri. Tá tað er sagt, stendur Sinnisbati við, at málið er sera syrgiligt, og at vit høvdu ynskt, at tann ungi maðurin, sum víst verður til, hevði fingið meira hjálp. Somuleiðis vóna vit, at eitt slíkt mál ikki verður endurtikið, tí tað er syrgiligt hjá øllum pørtum.

Vinaliga/Kind Regards
Laura Apol
Aðalskrivari/General Secretary
time ouutt

Kundu vit sloppið undan?

Tað er ørkymlandi at hoyra, at eitt ungt menniskja er dømt til forvaring í eitt óavmarkað tíðarskeið.
Psykiatriski depilin gjørdi longu í 2011 vart við, at tey ikki vóru før fyri at viðgera viðkomandi persón. Í 2017
hendi nakað vanlukkuligt og í juni 2018 fall dómurin í sokallaða “Øksamálinum”. Á síðulinjuni sita fólk, sum
eru avvarðandi, tann sum hevur verið fyri ágangi, viðgerðar og røktarfólk, og spyrja hvussu hetta kundi
henda?
Sinnisbati er fegin um avgerðina, at vit í Føroyum ikki senda okkara psykiatrisku sjúklingar av landinum
longur, og slettis ikki ung undir 18 ár. Tað er so jaligt, at vit eru farin burtur frá hesum, og taka ábyrgd fyri
okkara egnu, sum hava sálarsjúku her á landi.
Tó vita vit eisini, at á teimum flestu depilunum á LSer ikki gjørligt at bjóða allar serviðgerðir, og hetta er
eisini galdandi á psykiatriska deplinum, ella eind undir Almannaverkinum, ið varðar av fólki við sálarsjúku..
Tað sum undrar okkum í Sinnisbata er, hví hesin ungi maður, sum longu í 2011 fekk akutta álvarsama
sálarsjúku staðfesta, ið krevur serðviðgerð, ikki hevur fingið ta hjálp honum tørvar, eins og aðrir
bráðfeingins sjúklingar her á landi, tey seinastu 7 árini. Vit senda fólk til viðgerðar á Ríkissjúkrahúsinum og
aðrastaðni uttanlands fyri hundraðtals milliónir árliga, og henda upphæddin veksur alsamt. Ungi maðurin,
sum í Føroya Rætti er dømdur, hevur verið álvarsama sjúkur í 7 ár ella meira. Í staðin fyri at senda hann (í
øllum førum nakað av tíðini) hagar hann kundi fingið skikkaða langtíðar psykiatriska viðgerð, verður
maðurin viðgjørdur í eini skipan, sum í hesum føri vísir seg ikki at hava megnað tað rættiliga.
Ein kundi eisini spurt, hvat vilja vit her á landi við okkara heilsuverki og almannaverki – um so sjúkir
tannáringur, og ein nú ungur maður ikki kann fáa alla ta hjálp honum tørvar? Vit í Sinnisbata vilja fara so
langt, sum at spyrja: “Hava hesir stovnar og allir aðrir viðkomandi føroyskir myndugleikar fingið eina skøvu í
sín legitimitet og spælt fallit her?” At hjálpa hesum unga manninum er sjálvsagt kjarnuuppgávan og tað
vælferðartænasturnar og viðkomandi almennu stovnarnir eru til fyri.
Ein sera óheppin avleiðing av slíkari hending, sum mann kundi sloppið undan, eru, at allir fordómar, tabu
og stigma, ið Sinnisbati sum áhugafelagsskapur arbeiðir við at basa, fáa eitt ordans bakkast. Hóast massivar
lýsingarherferðir uttanlands og her heima um at sálarsjúka er eins fjølbroytt og ófarlig fyri samfelagið og
nærsambond, og somatiskar sjúkur, fær skarpan gang . Hetta málið hevur við sær, at nógvir fordómar og
fávitska blussa upp aftur, og fólk blíva varin og bangin fyri fólki við sálarsjúku. SO sjúkur, sum hesin maður
er og hevur verið, er tíbetur rættiliga sjáldsamt, og er ein evarska lítil partur av hópinum, sum hava
viðgerðarkrevjandi sálarsjúku.
Tá ið gongdin í málinum er kannað og eftirmett til botns vóna vit í Sinnisbata, at hetta ongantíð hendir aftur
í Føroyum. Vit vóna somuleiðis, at sjúklingar við so álvarsligari sálarsjúku á jøvnum føti við aðrar sjúklingar
fáa skjóta og nútímans bráðfeingis viðgerð, ið teimum tørvar, og verða vard ímóti at gera skaða á seg
sjálvan og onnur.
Hetta skriv er ein áminning og innilig áheitan til okkara politiska vald um at uppraðfesta, serliga játtan til teir
stovnar, ið eru nevndir omanfyri, og seta tann pening av, sum er realistiskur og nøktandi til tilbúgvingar,
røkt og viðgerð av ungum fólki, sum hava álvarsama sálarsjúku.
Nevndin í Sinnisbata