Tórshavn hin 25. Januar
Mál nr.:22/09429-30
Hoyringsskriv viðvíkjandi
Uppskoti til
Ríkislógartilmæli um at seta í gildi fyri Føroyar
Anordning om ikrafttræden for Færøerne af forskellige love om ændring af lov om anvendelse af tvang i psykiatrien
(Fastlæggelse af mindreårige psykiatriske patienters retsstilling, skærpede kriterier for tvangsfiksering, ændring af kapitel 5 a, udvidelse af brugen om udskrivningsaftaler og koordinationsplaner m.m.)
Sinnisbati takkar fyri møguleikan at gera viðmerkingar til løgtingslógaruppskotið, og halda vit at tað er sera jaligt, at lógin verður endurskoðað og rættartrygdin hjá psykiatriskum sjúklingum styrkt. Vit síggja fleiri góðar broytingar við hesum uppskotinum, somuleiðis sum vit vilja gera vart við nakrar stúranir í lógini.
Hægstu raðfesting at minka um nýtslu av tvingsli
Sinnisbati er av tí fatan at tvingsilsinntriv í størstan mun eiga at umgangast, soleiðis at grundleggjandi rættindi, persónligt frælsi og sjálvsavgerðarrætturin hjá einstaklingum verður virdur. Vit eru tilvitað um, at tað tíverri er neyðugt í summum førum; fyri at tryggja viðgerð ella um sjúklingurin er til skaða fyri seg sjálvan ella onnur. Í støðum, har tvingsilsinntriv verða mett neyðug, eiga tey at fara fram á ein so skipaðan hátt sum gjørligt. Tvingsil er oyðileggjandi fyri góða og álitisfulla psykiatriska viðgerð og kann hava skaðiligar avleiðingar fyri tann sjúka. Við hægri raðfestingum av psykiatriska økinum, viðgerðum, fleiri og fjølbroyttari tilboðum og hægri starvsfólkanormeringum kann beinast fyri fleiri tilburðum av tvingsli í psykiatriini. At minka um tvingsilsinntriv eigur tí eisini at vera millum hægstu raðfesting hjá politisku skipanini og myndugleikum á økinum.
Broytingar í § 1, 2 og 3
Sinnisbati stuðlar broytingini í endamálsorðingini í § 1 og 2. Tað er ein umráðandi og jalig broyting í lógini, at tað týðiliga kemur fram, at einkulti sjúklingurin skal viðfarast við virðing og inndragast í eitt javnbjóðis samstarv í mun til viðgerðartilgongd. Víst verður eisini til § 2, stk. 2, sum sigur: ”tvang må aldrig erstatte omsorg, behandling og pleje”. Hetta samsvarar við okkara fatan, at tvingsil bert má nýtast í neyðstøðum, og at tað í nógvum førum kann fyribyrgjast við røttu umsorgan, viðgerð og stuðli. Tað eru fleiri ganskingar, sum vísa á, at tað ber til at minka um nýtsluna av tvingsilsinntrivum, men tað krevst, at økið verður styrkt sum heild.
Vit taka undir við endamálsorðingini í § 2, men vilja vísa á at hon ikki kann standa einsamøll. Hon setur nøkur krøv fram í mun til eftirlit, tí at tað hevur lítið virði í praksis, um tað ikki eisini er eftirlit við tvingsilsinntrivunum og verður fylgt upp, mett um og sett inn í støðum, har tvingsil verður nýttur – um tað eisini er í støðum har umsorgan, viðgerð og stuðul kann nýtast ístaðin. Tí setur Sinnisbati spurning við, hvussu eftirlit verður hildið við tvingsilsinntrivum í Føroyum, og um mannagongdirnar verða fylgdar. Í Danmark hevur man Institut for Menneskerettigeder, sum hevur eftirlit við mannarættindastøðuni í Danmark. Tey spæla ein stóran leiklut í mun til gransking á brekøkinum og hava eisini til uppgávu at hava eftirlit við og syrgja fyri, at ST-sáttmálin um rættindi hjá einstaklingum, ið bera brek, verður hildin. Við hesum ber til at fáa meira vitan um avbjóðingar á økinum og somuleiðis styrkja økið. Víst verður til hoyringsskriv hjá Institut for Menneskerættigheder í samband við broytingar um tvingsil í psykiatrilógini, har tað kemur greitt fram, hvussu stóran týdning tað hevur við einum slíkum stovni, ið hevur førleikarnar til at gera gransking á økinum.
Í Føroyum hevur leingi verið ein ætlan um at seta eitt talsfólk fyri brekøkið á stovn, og er hetta staðfest í samgonguskjalinum ímillum Javnaðarflokkin, Tjóðveldi og Framsókn. Hetta umboðið kundi eisini havt til uppgávu at havt eftirlit við hesum. Í Føroyum hava vit sum heild eisini tørv á meiri gransking og hagtølum á økinum.
Sinnisbati stuðlar somuleiðis § 3, ið leggur upp til hægri sjúklingauppítøku og kunning til avvarðandi – eisini í mun til tvingsil. Sinnisbati hevur í mong ár lagt stóran dent á týdningin við at inndraga avvarðandi í størri mun. Fleiri kanningar vísa eisini á, at avvarðandi hava sera stóran týdning í mun til sjúkugongd, og hvussu skjótt tann rakti kann koma fyri seg aftur. Tí er tað eisini okkara vón, at kunningin til avvarðandi verður betra við hesum (psykoedukation) .
§ 13 og útskrivingaravtala
Sinnisbati fegnast um, at tað í lógarbroytingunum verður lagt upp til, at ein útskrivingaravtala verður gjørd í samstarvi við sjúkling, psykiatriska depilin og viðkomandi myndugleikar og partar. Tað er av allar størsta týdningi, at ein útskrivingaravtala verður gjørd við allar sjúklingar, áðrenn teir verða útskrivaðir aftur. Tað er umráðandi at kunnað verður um, hvørjar møguleikar um stuðul viðkomandi hevur eftir útskriving. At tað eitt nú verður kunnað um økispsykiatriina og sosialpsykiatriina. Somuleiðis er tað týdningarmikið, at man verður settur í samband við ein kontaktpersón eftir útskriving. Hetta kann eisini vera við til at fyribyrgja fleiri endurinnleggingar, at fólk koma skjótari fyri seg aftur og kann spara samfelagnum nógv í longdini.
Royndirnar hjá Sinnisbata siga okkum, at tað er tørvur á einum kontaktpersóni uttanfyri Psykiatriska Depilin, eftir at fólk eru útskrivað. Tað eru fleiri fólk, ið venda sær til okkara, tí tey ikki hava fingið gjørt eina avtalu við útskriving og ikki vita, hvussu tey kunnu koma í gongd aftur við dagligdagin, tí tey mangla ein kontaktpersón í skipanini. Hetta síggja vit bæði við, at fólk skriva til okkara kjatt-ráðgeving, og við at tey ringja á kontórið. Ein loysn kundi verið at inndrigið sosialpsykiatriina undir Almannaverkinum enn meir, og at man har kundi fingið tillutað ein mentor. Skúlin (fólkaskúlin og Glasir) er somuleiðis ein týdningarmikil partur at hava við í útskrivingaravtaluni, tí at tað í stóran mun eisini snýr seg um ung fólk.
Broytingar í § 19
Broytingarnar í § 19 viðvíkjandi kropskanning v.m elva til stúran í mun til rættartrygdina hjá sjúklingum, tá tað framyvir verður møguligt at kanna sjúklingar uttan ein grundaðan illgruna. Hetta eru inntriv í nøkur av teimum mest grundleggjandi mannarættindini, herundir til persónligt frælsi og kropsliga og sálarliga integritetin. Sinnisbati viðmælir, at man ikki setur hesar broytingar í verk, tí at atlitið til rættartrygdina hjá sjúklingunum eftir okkara meting vigar tyngst. Hetta eru inntriv, sum fara yvir mark hjá nógvum, og fleiri kunnu uppliva tað mannminkandi og eyðmýkjandi. Sinnisbati setur eisini spurnartekin við ætlanina í § 19 stk. 2 og stk. 6 um at loyva psykiatriskum deildum at nýta kropsskannarar og narkohundar, sum ein máta at styrkja átøkini ímun til fyribyrgjan av rúsevnum. Vit eru tilvitað um at rúsevnisnýtsla er ein vaksandi trupulleiki í Føroyum, og neyðugt er tí eisini at seta fyribyrgjandi átøk í verk. Har eru fleiri góð átøk í nýggju heildarætlanini um at fyribyrgja og tálma rúsevnismisnýtslu í Føroyum, sum var útgivin í mars 2022.
Hesi átøkini í § 19 kunnu tvørturímóti vera við til at skapa eitt meiri ótrygt viðgerðarumhvørvi. Umráðandi er tí at kanna, um slík átøk hóska seg í mun til føroyska samfelagið, um vit hava somu trupulleikar sum Danmark viðvíkjandi hesum, og um hetta møguliga kann elva til enn meira stigmatisering av fólki við sálarligum avbjóðingum og diagnosum. Tað er umráðandi, at ikki skera øll fólk við sálarligum avbjóðingum yvir ein kamb, sum hesi átøkini kunnu stuðla uppundir. Í almennu viðmerkingunum til danska lógaruppskotið sæst tað m.a at fleiri kanningar eru gjørdar í mun til fleiri av ásetingunum um tvingsilsinntriv og um § 19, og tí eftirspyrja vit eisini hetta í Føroyum. Ynskiligt er at viðgerðartilboð, ið taka hædd fyri sálarligu trupulleikunum hjá sjúklingum eins og trupulleikum við bundinskapi (tvídiagnosum), verða raðfest hægri. Í heildarætlanini um at fyribyrgja og tálma rúsevnismisnýtslu, verður víst á at persónar við tvídiagnosum detta niður í millum skipanirnar, og tí eigur eitt tilboð at verða skipað til hesi.
Broytingar í § 21
Tað er gleðiligt at tað við hesum lógarbroytingunum eru fleiri avmarkingar í mun til tvingsil, og eisini at tað verður ásett eitt krav um minsta og hægsta tíðarinnterval ímun til læknaligu metingarnar av tvingsilsfesting. Í § 21, stk. 4 stendur tað at: “Den første vurdering skal foretages, senest 4 timer efter at beslutningen om anvendelse af tvangsfiksering er truffet. Efterfølgende vurderinger skal foretages med højst 10 timers mellemrum.” Her kann vísast til CPT (Evropeiski stovnurin fyri torturfyribyrgjan), sum hevur sligið fast, at hægt loyvda markið fyri fastspenning við belti ikki eigur at vera longri enn 6 tímar. Tað er tí stórur munur á tí, og ásetingunum í stk. 4 um 10 tímar. Hetta er Danmark m.a eisini blivið átalað fyri. Serliga í mun til dómin í Evropeiska Mannarættindadómstólinum frá 15. Septembur 2020, Aggerholm ímóti Danmark . Institut for Menneskerettigheder vísir somuleiðis á at eingin fastspenning við belti eigur at varða í meira enn 48 tímar. Tey vísa á at jú longri ein fastspenning varðar, jú meiri kann man seta spurnartekin við um fastspenningin er sterkt neyðug og líkur krøvini um at ein átrokandi vandi skal vera til staðar.
Sinnisbati hevði ynkst, at betri umstøður og orka var hjá felagsskapinum at kanna fleiri av viðurskiftunum í hesum týdningarmiklu broytingum í psykiatrilógini, tí at hetta hevur stóra ávirkan á okkara limir.