TÍÐINDI

Í dag er altjóða dagur teirra, ið bera brek. Vit eru komin longri á leið. Men hygg kring teg og síggj veruleikan. Tað eru hópin av borgarum, sum ikki hava somu atgongd, sum flestu okkara. Til skúla og útbúgving, til eitt arbeiði, til ítriv og menning, til eitt heilsugott lív, til egnan bústað, til at luttaka í almenna kjakinum – og nakað so einfalt sum at fylgja við og luttaka í einum valstríði.

SKAMMSØGA OKKARA

Einaferð útfluttu vit okkara egnu borgarar, tí fá ella eingi tilboð vóru til teirra. Eg var sjálv smágenta, tá vit góvust við hesi ómenniskjaligu “loysn”. Minnist, tá hesi byrjaðu at flyta heim. Mamma, sum er sjúkrarøktarfrøðingur, arbeiddi á nýstovnaðu psykiatrisku deildini, har fleiri fluttu inn, tí bústaðir ikki vóru til øll. Hon segði frá um manga lagnu, og seinni las eg “Søgan um hini” eftir Doris Hansen og “Jana-eitt hjartabarn” eftir Tóruni Ellingsgaard.

Jú víst er mangt blivið betri, tí vit tóku ábyrgd. MEN. Her er nógv eftir at gera. Okkum tørvar at tryggja grundleggjandi rættindi fyri fólk, ið bera brek. Tey eiga eisini at kunna velja, hvar tey vilja búgva, og hvørjum tey vilja búgva saman við. Okkum tørvar lóggávu ímóti mismuni á øllum økjum í samfelagnum, so til ber at kæra um mismun.

Eingin lóg verjir fólk, ið bera brek, tá ið verkfall er. Er tað rímiligt, at eitt barn, ið ber brek, ikki sleppur í skúla altíð, tá onnur børn sleppa? Nei!

Vit mugu samskipa tilboðini, so familjur og borgarar, ið bera brek, ikki skulu brúka alla orku sína til at stríðast fyri sjálvsøgd tilboð og rættindi. Øll børn og ung við avbjóðingum eiga at fáa eitt samskipað tilboð, so hjálp og stuðul gerast samanhangandi og munadygg. Ein hurð!

VALLYFTI OKKARA

Vit í Tjóðveldi vilja halda fram at arbeiða fyri atgongd fyri øll. Vit vilja fremja brekpolitisku virkisætlanina. Tryggja øllum atkomu til bygningar – og til tænastur og tilfar á internetinum. Brekpolitiskt umboð skal skipast. Vit vilja áhaldandi byggja nútímans bústovnar og heim til fólk við serligum tørvi. Og vit vilja arbeiða fyri betri korum og eftirløn, eisini til fyritíðarpensjonistar.

Føroyar skulu eisini gerast eitt gott ferðamál fyri fólk, ið bera brek. Lat okkum stremba eftir at koma á heimskortið fyri at vera eitt land við javnrættindum og møguleikum fyri allar borgarar.

Í dag brennur kalendaraljósið frá Dugna fyri júst tí!

Greinin kann lesast við teldutalu á www.tjodveldi.fo/bjort

X við E 🇫🇴🍀

Bjørt Samuelsen

Bíðilistarnir til barnapsykiatriina bara vaksa og bíðitíðin er nú uml. 2 ár. Tvey ár í einum barnalívi, hvussu leingi er tað ikki? Og hvussu má støðan vera í familjunum, meðan bíða verður? Tað er lætt at ímynda sær, hvussu trupult og vónleyst tað má upplivast.

Bíðilistarnir til barnapsykiatriina vóru so at siga burtur í 2019. Meðan vit sótu í samgongu, fingu vit eisini eina barnapsykiatriska dagdeild setta á stovn umframt eina røð av øðrum batum á psykiatriska økinum sum heild. Til dømis fingu vit økispsykiatri til Vágarnar, Sandoynna/Skúvoynna og Suðuroynna, og ABC fyri sálarheilsu fór av bakkastokki. Ábøtur blivu gjørdar á innleggingardeildini, og tey seinastu búfólkini, sum høvdu búð á psykiatriska deplinum í áratíggju, fingu góðan bústað hjá Almannaverkinum.

Nakrir bíðilistar til útgreining av vaksnum eru tíbetur minkaðir seinnu árini, men teir eru enn alt ov langir.

Ókeypis sálarfrøðilig hjálp til ung er komin í hesum valskeiðnum. Tað fegnast vit um. Annars er ikki nakað annað av nýggju sálarheilsuætlanini sett í verk í valskeiðnum. Tað frættist at vælskipaða tilboðið til mammur við barnsburðartunglyndi er, um ikki dottið niðurfyri, so skert. Tað er syrgiligt og má fáast í rættlag beinanvegin.

Tað mugu veruliga takast stór tøk á øllum sálarheilsuøkinum. Dentur má leggjast á bæði fyribyrgingarpartin, á útgreining og á viðgerðarpartin.

Vit hava Gigni, sum arbeiðir við heilsufremjan í øllum barnafamiljum og eisini á skúlaøkinum. Tað er nógv at vinna við at menna og styrkja Gigni, so vit fáa vent gongdini og gjørt meira við trivnað og fyribyrging, meðan børnini eru smá.

Meira má eisini gerast í stundini fyri at fáa bíðilistan til útgreining í barnapsykiatriini niður. Og tey tilmæli og tær viðgerðarætlanir, sum verða tilmæltar, mugu kunna setast í verk í skúlum, barnagørðum, frítíðartilboðum o.s.fr.

Føroyar eru lítlar. Tað mugu vit kunna draga fyrimunir av og bøta um samstarv millum fakbólkar og ymiskir geirar. Onga aðrastaðni í heiminum eigur tað at vera so lætt sum í Føroyum.

Vit hoyra nógvar røddir, sum siga, at tað kann ikki vera rætt, at so nógv fólk stríðast og hava ilt í sálini. Tað kann tað vera nakað um, og sjálvsagt eiga vit altíð at hyggja eftir um tað eru strukturar í samfelagnum, sum eru viðvirkandi til vánaligan trivnað, strongd og sálarligar trupulleikar. Men tað er eisini vert at hava fyri eyga, at sálarsjúka og sálarligir trupulleikar altíð hava verið av størstu fólkasjúkum. Tær hava bara verið so tabu´seraðar og stigmatiseringin hevur verið so stór, at tað hevur verið fjalt sera væl. Nú er opinleiki um økið og viðgerðartilboðini vaksa. Og tað er bara at fegnast um.

Sirið Stenberg

Tjóðveldi

Tá ið vit koma í eina kropsliga bráðfeingisstøðu, so kunnu vit fara á skaðastovuna og fáa hjálp. Er talan tó um eina sálarliga bráðfeingisstøðu, ja so mugu vit ofta bíða í fleiri dagar, áðrenn hjálp er at fáa. Tá er oftani ov seint. Vit mugu hava eina sálarliga skaðastovu, ið kann veita bráðfeingishjálp.

Herfyri fekk eg eina søgu sendandi frá einari, ið vildi fortelja mær, hvussu lívið er sum ung kvinna í Føroyum, ið stríðist við ADHD, angist og autismu. Hon vísir á týdningin at fáa styrkt psykiatriina, men ikki minst at vit fáa eina sálarliga skaðastovu, so at hjálp er at heinta, tá ið vit eru í eini bráðfeingisstøðu. Við loyvi frá henni, deili eg her eitt brot úr tí, hon skrivaði til mín:

“Og í fleiri kvøld og nætur, tá eg hevdi tað soleiðis, spurdi eg mammu, um vit ikki kundu fara til læknan at fáa hjálp, um eg ikki kundi fáa medisin beint nú, og hetta var á miðjari nátt..

Har mamma svaraði mær aftur, at Nei góða tað kunnu vit ikki, tí vit hava ikki tann møguleikan her i Føroyum.. Tað, haldi eg, er alt ov langt úti, at man ikki kann fáa hjálp, tá man hevur brúk fyri henni…”

Sum tingkvinna havi eg roynt at fáa hetta evnið á dagskrá. Tað hevur týdning, at vit styrkja sálarheilsuøkið í Føroyum á fleiri økjum. Tað nyttar einki, at tað tekur dagar og longur enn tað, áðrenn tú fært hjálp. Bráðfeingishjálp skal vera klár – líkamikið um vit hava tørv á kropsligari ella sálarligari bráðfeingishjálp.

Hervør Pálsdóttir,

Valevni fyri Tjóðveldi

Vit reypa okkum ofta av, at vit hava eitt heilsuverk, ið er fíggjað av skattagjaldarunum. Tó má man minnast á, at tað eru ógvuliga nógv brúkaragjøld á heilsuvøruu og tænastuu, ið leggja ein keðiligan fíggjarligan byr á sjúkum borgarum. Eg upplivi ofta í mínum læknastarvi, at sjúklingar eru afturhaldandi við at fara til fysioterapi, sálarfrøðing ella fáa resept uppá dýran heiligvág, hóast tað er teimum tilmælt læknaliga. Tað er tørvur á, at vit endurskoða okkara heilsuskipan og gera upp við tey óneyðugu brúkaragjøldini, ið finnast.

Heiligvágur

Heiligvágur er ofta dýrur og kann tí verða ein keðilig útreiðsla fyri nógvum borgarum – serliga barnafamiljur og borgarir við kroniskum sjúkum. Man kann enda við at rinda 2.200 kr fyri heiligvág, áðrenn Heilsutrygd traðkar inn við fult tilskot. Men tá er tað eisini nógv sløg av heiligvág, ið ikki verða dekkaði av hesum tilskotinum.

Mítt uppskot er heilt konkret, at allur heiligvágur, ið er ordineraður av lækna, eigur at verða dekkaður av fullum tilskoti, soleiðis at borgarin ikki hevur nakað egingjald. Landskassin eigur ikki at hava tørv á at skula taka pening frá sjúkum borgarum

Tannlæknahjálp

Tað er fullkomiliga ólogiskt, at okkara samfelag er innrættað soleiðis, at ein fær ókeypis læknahjálp tá man hevur kropsligan skaða ella sjúku, men man skal rindað túsindavís fyri grundleggjandi tannlæknahjálp og viðgerð.

Tað finnast longu ein skipan har barnatannrøkt er ókeypis, og Heilsutrygd dekkar eisini ein part av tannlæknarokningunum. Tað er lætt og neyðugt at fremja tað, at allar tannlæknaviðgerðir – undantikið tær kosmetisku – skula verða fíggjaðar av landskassanum.

Sálarfrøðing

Sálarligir trupulleikar skula eisini javnsetast við kropsligum trupulleikin. Royndarverkætlanin fyri at veita ungum millum 15-35 ár við angist ella tunglyndi ókeypis sálarfrøðihjálp hevur verður væleydnað, og hevur givið nógvum ungum eina atgongd til sálarliga hjálp, ið tey ikki høvdu frammanundan. Hendan skipanin eigur tó ikki at gera aldursmismun, og tí má tann avmarkingin takast burtur, soleiðis at allir borgarir við relavantum sálarligum trupulleikum fáa atgongd til sálarfrøðiliga hjálp.

Fysioterapi

Fysioterapi gerst ein alsamt størri partur av heildarviðgerðini av ymiskum sjúkum. Tað er ikki rætt, at sjúklingar við akuttum og kroniskum trupulleikum í rørslulagnum skula rinda stóran part av fysioterapeutiska hjálp sjálvi. Heilsutrygd dekkar longu ein part av rokningini, um ein lækni hevur ávíst til viðgerð – mítt uppskot er, at allur kostnaðurin verður dekkaður.

Aksel Kambsskarð Berg
Valevni
Miðflokkurin

Sinnisbati takk fyri at tit eru við at varpa ljós á sálarheilsu og psykiatriska økið. Eitt sera gott átak, og eru heilt víst nógv sum skal gerðast á hesum økinum.

Heilt víst eitt økið sum skal uppraðfestast, og her má gerðast ein langtíðarloysn. Trupulleikin minkar ikki, og um onki verður gjørt beinavegin, so endar galið.

Eg taki alt til mín sum kom framm í kvøld, og fari at seta meg enn meira inn í hettar økið, tí her skulu loysnir á borðið.

Føroyar er eitt land fyri okkum øll, og sjálvandi hava allir føroyingar rætt til hjálp.

Eg og fólkaflokkurin fer at virka fyri at sálarheilsa verður raðfest nógv meira, og tað fyrsta sum skal gerðast er at fáa eina bráðfeingis móttøku setta á stovn, til fólk við sálartrupulleikum og pskiatriskum trupulleikum. Hettar er neyðugt, tí í løtuni er tað alt ov nógv, sum ikki fáa neyðuga hjálp.

Eisini skulu vit stytta bíðilistar, tað er ikki rætt at bíða meir enn eitt ár, fyri at fáa hjálp.

Vit skulu gera eina langtíðar loysn á økinum, sum skal verða yvir fleiri ár, har ein breið politiska semja er hornasteinurin.

Hettar økið má raðfestast, hettar er ein íløga í menniskjur, sum hava somu rættindir sum onnur 💚

Hettar fari eg at stríðast fyri 🇫🇴💚

X við Dánial Hansen

Valevni fyri Fólkaflokkin