Eitt ummæli av føroyska stuttfilminum, “Ábyrgd” eftir Katrin Joensen-Næs
Skrivað hevur Laura Apol
Mikukvøldið hin 27. mai var føroyski stuttfilmurin, “Ábyrgd”, frumsýndur í Havnar Bio. Filmsfelagið skipaði fyri fyrstu filmssýning síðani korona-farsóttin tók innrás í føroyska samfelagnum.
Filmurin lýsir eina søgu, um at standa eiumn nær, sum hevur eina sinnissjúku at dragast við. Tað er ein filmur, sum rúmar ómetaliga sterkar og tungar kenslur, sum ofta uttan orð, eydnast til fulnar við flottum pallsmíði og sjónleiki.
Í filminum “Ábyrgd”, fylgja vit ungu kvinnuni, Ró, sum livur í einum heimi við mammu síni, sum líðir av álvarsligari sinnisjúku. Ró verður spæld av Johannu Roos Slættanæs. Ró ansar eftir mammuni, sum í fleiri førum, í filminum, upptraðkar psykotiskt, og til vanda fyri seg sjálva. Mamman verður spælt av Riu Torgarð.
Tað er eyðkent, at tað hjá Ró kenst sum hennara ábyrgd, at taka sær av mammuni, hóast tað hon sum er dótturin. Ein ábyrgd sum tey flestu, sum hava verið í líknandi støðu, kenna.
Filmurin er einans 43 minuttir til longdar, men liðið handan filmin, hevur til fulnar megnað at vísa, hvussu støðan hjá einum avvarðandi, kann síggja út.
Ofta síggja vit, tá sinnissjúkan skal lýsast í filmum, at tað eru sjónarmiðini hjá viðkomandi sum er beinleiðis raktur av sjúkuni, sum verða lýst. Vit síggja, hvussu fólk við sinnissjúku, verða avmyndað í ræðusøgum, sum svøk og ikki rættsiktaði. Ein ofta einstáttað og óverulig lýsing og mynd av einum sera fjøllbroyttum sjúkraøki. Vit síggja, hvussu torført lívið kann kennast, tá sinnið ikki leikar sær, sum ein ynskir. Men søgan um øll tey, sum eru rundan um, sum eisini eru rakt, er ikki neyvt lýst í hendan partur av leiklistini. Tó so, at tølini tala fyri seg, tí mett verður, at onnur hvør familja verða rakt av sinnissjúku, bæði so ella so.
Tíanverri er enn nógv tabu knýtt at lívið við sinnissjúku - ikki minst, tá ein er avvarðandi, og barn at einum foreldri við sinnissjúku. Skomm, skuldarkensla, máttloysi og at kenna seg ráðavillan í, hvar ein kann leita sær hjálp. Tað kann kennast sum eitt brennimerki, sum ein í stóran mun áleggur sær sjálvum, men sum kann verða tungt at bera og sleppa av við, um ein ikki hevur eitt stað at lata tankarnar leysar. Summar tíðir kann tað kennast so, at sjúkan fyllir so nógv, at tey rundanum ikki sleppa framat í sínum egna lívi. Lívið verður livað gjøgnum tann sum er raktur av sjúkuni. Hetta kann gera, at ein missir seg sjálvan burtur. Í filminum síggja vit, at har eru persónar, sum royna at vera har fyri Ró, og geva henni møguleikan at finna seg sjálva í onkrum, hon hevur hug til. Men at tað er ein ómetaliga stór avbjóðing, tí mamman gert alsamt verri fyri. At ikki kenna ábyrgdina á sær, tá ein er avvarðandi, kann vera torført, og til tíðir ógjørligt, og filmurin lýsir væl tað vandamálið. Avbjóðingin í, at síggja menniskjað aftanfyri sjúkuna, og ikki minst, at elska tað, kann kennast hørð, og sum eitt nívandi stríð. Serliga um sjúkan skarar framúr. Júst hetta, at lýsa sambandið millum mammu og dóttir, og hvussu Ró í nógvum førum átekur seg leiklutin sum “mamma” fyri sjúku mammuna, er hugnívandi. Ein leiklutur eitt barn ongantíð átti at havt. Somuleiðis síggja vit, hvussu longsulin eftir at vera til, og liva eitt lív uttan ábyrgdina, sum til tíðir kennist sum ein byrða, veksur hjá Ró. Ein verulig og erlig lýsing av eina tunga støðu.
Filmurin er stuttur, men hann vísir á eitt dylgt øki, sum finst í nógvum heimum í okkara samfelag. Sannførandi sjónleikurin hjá høvuðleiklutunum, gevur við sínum íkasti, møguleikar fyri, at hetta dulda myrkri, kemur til sjóndar og fram í ljósinum. Eitt alneyðugt ljós, sum lýsir eitt evni, vit sum samfelag í alt ov mong ár, hava tagt burtur, og nokk í veruleikanum ikki hava torað, ella duga at seta orð - ella mynd á. Filmurin brýtir við nógvar fordómar og gevur eitt innlit í ein heim, sum fleiri ikki kenna til, men sum tey flestu uttan iva hava vinfólk ella onnur kær, sum gera.
Ein stór tøkk skal ljóða til alt liðið handan filmin, sum við treiðskni og stórum eldhuga, hava megnað at varpa ljós á eitt so viðkvæmt og torført evni. Serligt takk til Katrin Joensen-Næs fyri at seta evnið á dagsskránna í filmleiklistina og á ein so sannførandi hátt koma á mál.
Filmurin verður sýndur í Havnar Bio frá 11. juni og eina viku fram. Eg vóni at so nógv fólk sum møguligt taka av, og fara inn og síggja filmin, og har við stuðla upp um filmar sum seta slík evni á skrá. Í framtíðina kann ein vóna, at filmar sum hesin eisini verða pensum í skúlar kring landið, soleiðis at nærmingar og lærarir fáa størri innlit í lívið við sinnissjúku - sum ikki er so óvanligt enntá.
Les meira her: Havnar Bio